Perkembangan Perdagangan Di Melaka Pada Abad ke-15 | Bhg. 2

Tajuk : 
Bincangkan perkembangan perdagangan di Melaka pada abad ke-15 dengan merujuk kepada sistem, jalinan jalan perdagangan dan barang dagangannya. [Bahagian 2]

Disediakan oleh :
(1) Tengku Ibrahim Helmi b Tengku Mohammad (Sistem & Pentadbiran)
(2) Mohd Dzulazizi b Amilin (Jalinan Jalan Perdagangan & Barang dagangan)
_________________________________________________

Sistem dan Pentadbiran Pelabuhan

Kerajaan Melaka sebagai sebuah pusat dagangan yang besar dan antarabangsa, sudah semestinya mempunyai sistem dan pengurusan  tersendiri yang tersusun dalam mengendalikan pelabuhannya.  Hal ini kerana sudah tidak dapat dinafikan  bahawa kedudukan pelabuhan Melaka sebagai sebuah pelabuhan entrepot yang tersibuk dan terbesar di rantau ini pada masa itu. Ditambah lagi dengan  bilangan saudagar serta pedagang dari pelbagai negara yang tidak putus-putus mengunjungi Melaka sebagai antara pilihan utama mereka. Kata Duarto Barbosa, seorang penulis Portugis dalam abad ke-16 :

“....bandar raya Melaka ini adalah pelabuhan yang terkaya dengan jumlah pedagang borong yang terbesar dan perkapalan serta perdagangan yang sungguh banyak yang dapat diperolehi di seluruh dunia.”[1]

Kesibukan di pelabuhan Melaka dapat dilihat melalui catatan Tome Pires bahawa di pelabuhan Melaka biasanya terdapat lapan puluh empat bahasa yang dituturkan dan setiap pertuturan tersebut adalah berbeza.[2] Selain itu, Tome Pires juga pernah mengatakan bahawa pada setiap tahun terdapat sekurang-kurangnya 100 buah kapal besar dan kira-kira 30 hingga 40 buah kapal-kapal kecil datang ke pelabuhan Melaka. Tambahan beliau lagi, pelabuhan Melaka begitu besar sehingga boleh menampung hampir dua ribu buah kapal yang berbagai-bagai saiz untuk sesuatu masa.[3]

Untuk penulisan ini, saya telah membahagikan sistem-sistem serta pentadbiran pelabuhan Melaka kepada beberapa kategori :

(1)Sistem Pelabuhan Perkapalan[4]

Apabila kapal dagangan masuk ke pelabuhan Melaka, nakhodanya perlu melaporkan diri kepada Syahbandar  yang bertanggungjawabbagi negeri tertentu. Kemudian, setelah mengadap orang besar tertentu atau raja Melaka sendiri  dengan membawa hadiah, barulah sebuah gudang khas dikhususkan untuknya. Kebiasaannya, sebelum berdagang, para pedagang dikenakan cukai kastam ke atas barang dagangannya. Dan cukai tersebut, berbeza mengikut dari mana pedagang datang. Hal ini sebenarnya, jika kita lihat,sistem kapal berlabuh ini sama seperti sistem imegresen yang digunakan oleh kebanyakkan negara sekarang. Para pedagang atau bukan warganegara perlu mengikut garis panduan tertentu bagi memasuki negara lain.

             (2) Cukai

Para pedagang dikenakan cukai yang adil. Sistem cukai di Melaka berdasarkan pada ‘preferential tariff system’. Ini bererti bahawa cukai dikenakan mengikut dari mana dagangan itu datang.[5] Pada umumnya, terdapat dua jenis bayaran atau cukai bagi urusan import atau membawa masuk barang dagangan. Bayaran pertama ialah bersifat rasmi yang tertakluk kepada penetapan kadar yang telah dibuat, yang turut juga dinamakan sebagai custom duties manakala bayaran yang kedua ialah berbentuk bayaran tidak rasmi atau hadiah yang harus diberikan kepada Raja, Bendahara, Temenggung dan Syahbandar yang mewakili bangsa nakhoda berkenaan.[6] 

Negeri-negeri seperti India, Selon, Pegu, Parsi dan dunia Arab dikenakan cukai enam peratus manakala pedagang tempatan dikenakan cukai sebanyak tiga peratus. Pedagang-pedagang dari China, Jepun, Jawa dan Maluku tidak dikenakan cukai tetapi dikehendaki memberikan hadiah kepada raja Melaka dan pembesar-pembesarnya.[7] Namun demikian, Muhammad Yusoff Hashim menyebut di dalam bukunya, bahawa pedagang dari China dan Jepun dikenakan cukai import sebanyak lima peratus.[8]

Selain daripada itu, di Melaka import bagi bahan-bahan makanan mendapat keistimewaan iaitu bebas daripada cukai. Bayaran bagi bahan-bahan makanan ini kebiasaannya termasuk ke dalam lingkungan hadiah sahaja.[9] Saudagar- saudagar yang dimestikan untuk mematuhi peraturan ini ialah kapal-kapal yang membawa bahan-bahan makanan tidak kira sama ada dari bahagian timur dan selatan Melaka, Gugusan Kepulauan Melayu,pantai barat Tanah Melayu dan sebagainya. Dasar cukai terhadap bahan import seperti ini berkait rapat dengan keadaan Melaka yang kurang sesuai untuk pertanian. Justeru, sudah semestinya kerajaan Melaka meletakkan dasar yang mudah  dan istimewa bagi bahan-bahan makanan dalam memastikan kelangsungan bekalan makanan untuk penduduk tempatan.

Terdapat juga satu jenis cukai bagi mereka yang tinggal atau menetap di Melaka. Tome Pires mengatakan bahawa saudagar yang datang dari Gugusan Kepulauan Melayu dan saudagar asing yang datang dari Barat yang ingin menetap bersama keluarga mereka di Melaka akan dikenakan cukai sebanyak 3 peratus . Selain daripada itu, suku-suku Melayu Nusantara pula akan dikenakan royal tax sebanyak 3 peratus dan sebanyak 6 peratus bagi saudagar dari Barat Asia.[10]

Setelah semua cukai dijelaskan atau dibayar, barulah urusan jualan barangan pun bermula di sepanjang jambatan Melaka, pasar-pasar dan sebagainya. Kerajaan Melaka akan mengeluarkan sejenis lesen kebenaran berniaga kepada para peniaga dan penjual. Pengeluaran lesen ini juga adalah sebahagian daripada sumber pendapatan kerajaan.[11]

---

[1] Abdul Halim bin Saad, Hj. Abdul Halim b Ab. Rahman.et al. 1994. Op.cit. Hal.134.

[2] Abdul Halim bin Saad, Hj. Abdul Halim b Ab. Rahman.et al. 1994. Ibid.

[3] Muhammad Yusoff Hashim. 1989. Kesultanan Melayu Melaka. Kuala Lumpur : Dewan Bahasa dan Pustaka (DBP). Hal.239.

[4] Abdul Halim bin Saad, Hj. Abdul Halim b Ab. Rahman.et al. 1994. Op.Cit. Hal.114. Lihat juga Malaysia Negara Kita. 2009. MDC Publishers Sdn.Bhd. Hal.37

[5] Abdul Halim bin Saad, Hj. Abdul Halim b Ab. Rahman.et al. 1994. Ibid. Hal.135

[6] Muhammad Yusoff Hashim. 1989. Kesultanan Melayu Melaka. Kuala Lumpur : Dewan Bahasa dan Pustaka (DBP). Hal.254. Tome Pires menganggap bayaran kedua ini sebagai perbuatan memeras oleh pihak atasan dan mengatakan bahawa para pedagang menganggap bayaran yang kedua ini sebagai suatu penindasan.

[7] Abdul Halim bin Saad, Hj. Abdul Halim b Ab. Rahman.et al. 1994. Op.Cit.

[8] Muhammad Yusoff Hashim. 1989. Kesultanan Melayu Melaka. Kuala Lumpur : Dewan Bahasa dan Pustaka (DBP). Hal.254

[9] Muhammad Yusoff Hashim. 1989. Ibid.

[10] Muhammad Yusoff Hashim. 1989. Ibid. Hal.255

[11] Muhammad Yusoff Hashim. 1989. Ibid. 

Perkembangan perdagangan di Melaka pada abad ke-15 | Bhg. 1

Tajuk : 

Bincangkan perkembangan perdagangan di Melaka pada abad ke-15 dengan merujuk kepada sistem, jalinan jalan perdagangan dan barang dagangannya. [Bahagian 1]

Disediakan oleh :

(1) Tengku Ibrahim Helmi b Tengku Mohammad (Sistem & Pentadbiran)

(2) Mohd Dzulazizi b Amilin (Jalinan Jalan Perdagangan & Barang dagangan)

___________________________________________________

Pendahuluan

Kegiatan perdagangan bukanlah perkara baru bagi penduduk Melayu di Melaka. Disebut bahawa Melaka telah dicipta untuk perdagangan.[1] Setelah tiga tahun Melaka diduduki oleh Parameswara, penduduk kampung nelayan yang dulunya berjumlah 2000 penduduk. Sudah berganda tiga kali menjadi  6000 orang. Selain orang Melayu, pedagang-pedagang asing turut bermastautin di Melaka, terutama pedagang daripada Pasai sehingga disebut oleh Tome Pires[2] :

“bahawa tempat itu pada suatu masa dahulu merupakan kampung kepada Pasai, kini Pasai pula menjadi kampung kepada Melaka.”[3]

Selain itu, Tome Pires juga mendakwa bahawa dengan perkahwinan Sultan Iskandar Syah dengan puteri Pasai yang beragama Islam telah menyebabkan semakin ramai saudagar Islam dari pelabuhan Pasai datang ke Melaka.[4] Justeru, penduduknya semakin hari semakin bertambah.

Melaka juga telah dikunjungi oleh orang dari Timur, Benua India, dan dari barat, termasuk saudagar-saudagar dari Jazirah Arab. Kerajaan-kerajaan kelautan yang terdapat di pesisir pantai Selat Melaka  mempunyai kelebihan dan keistimewaan geografi dan perairan bagi memudahkan kedatangan para pedagang asing dari Timur dan Barat ke Nusantara.[5]  Selat Melaka merupakan bahagian terpenting kepada jalan dagangan dunia yang berakhir di Venice atau lebih jauh lagi dan permulaannya ialah Pulau-pulau Maluku. Kapal daripada pelbagai bangsa melalui beberapa banyak saluran perdagangan  dan perlu menuju Selat Melaka untuk penyebaran ke tempat lain. Di selat yang sempit inilah jalan dagang yang sejauh 8000 batu itu dapat dikuasai sepenuhnya. Melaka dalam hanya masa dua dekad pertama abad ke-15 telah menjadi entrepot[6] bagi pemindahan barangan.[7] Melaka juga telah menjadi  pusat persinggahan, pungutan dan penyebaran barangan dalam hanya masa yang singkat menerusi sistem entrepot.[8] Selain daripada itu, Melaka juga memainkan peranan sebagai pelabuhan transit bagi kapal-kapal yang berulang- alik melalui Selat Melaka.

Pertamanya, bilamana kita melihat kepada bagaimana kemunculan Melaka sebagai sebuah pelabuhan entrepot pada abad ke-15 sangat berkait rapat dengan faktor geografi itu sendiri. Kedudukan geografi yang begitu strategik serta amat bergantung kepada perdagangan menyebabkan kerajaan Melaka sangat memberikan tumpuan kepadanya dengan menyediakan segala kemudahan dan infrastruktur yang terbaik. Ini diikuti lagi dengan keadaan geografi Melaka yang tidak sesuai untuk pertanian secara besar-besaran ataupun untuk dikomersialkan. Seorang pencatat Cina, Ma Huan melaporkan bahawa iklim dan keadaan tanah Melaka tidak sesuai untuk kegiatan pertanian. Oleh itu, pilihan terbaik ialah menjalankan kegiatan perdagangan.[9] Maka disini, tidak mustahil bahawa dalam hanya masa yang singkat pelabuhan Melaka mampu menjadi sebuah pelabuhan entrepot yang dikenali di peringkat antarabangsa.

---

[1] Abdul Halim bin Saad, Hj. Abdul Halim b Ab. Rahman.et al. 1994. Malaysia Kita. Cet.2. Kuala Lumpur : Institut Tadbiran Awam Negara (INTAN). Hal.113.

[2] Tome Pires (atau Tomé Pires) merupakan penulis, bendahari dan ahli pelayaran Portugis. Beliau lahir di Portugis pada tahun 1468. Tome Pires ialah pembantu Putera Afonso (1475-1491 M) dan penulis Suma Oriental (Dunia Timur), yang merupakan tulisan terawal tentang dunia Timur oleh seorang rakyat Portugis.Kemudian Tome Pires dilantik sebagai penulis dan Bendahari menjaga harta perdagangan yang melibatkan Melaka dan Jawa. Akhirnya dia dilantik sebagai duta Portugis ke negara China. Namun, dia telah dipenjarakan di Kiangsu atas tindakan dan idea-idea serta pemikirannya. Dia mati di China pada 1540 dalam tahanan China semasa berumur 70 tahun. Buku yang ditulisnya tentang China dipersembahkan kepada Laksamana Portugis di India dan sekarang disimpan Perpustakaan Nasional, Paris. Bukunya Suma Oriental menceritakan penjelajahan Portugis sehingga menguasai semenanjung India dan Kesultanan Melaka pada tahun 1511. (https://ms.wikipedia.org/wiki/Tome_Pires). 21 Julai 2013.

[3] Abdul Halim bin Saad, Hj. Abdul Halim b Ab. Rahman.et al. 1994. Op.cit.

[4] Muhammad Yusoff Hashim. 1989. Kesultanan Melayu Melaka. Kuala Lumpur : Dewan Bahasa dan Pustaka (DBP). Hal.243

[5] Muhammad Yusoff Hashim. 1989. Ibid. Hal.236

[6] Menurut Kamus Pelajar Edisi Kedua entrepot bermakna tempat yang menjadi pusat penerimaan barang-barang dagangan dari negara-negara luar dan kemudian barang-barang itu dihantar ke negara-negara lain pula. Manakala menurut Kamus Dewan Edisi Keempat, entrepot ialah gudang untuk barang-barang perdagangan; atau pusat perdagangan, biasanya bandar pelabuhan, yang menjadi tempat mengimport dan mengeksport semula barang-barang dagangan. Pusat Rujukan Persuratan Melayu (PRPM) Dewan Bahasa dan Pustaka (DBP). (http://prpm.dbp.gov.my/Search.aspx?k=entrepot). 21 Ogos 2013.

[7] Abdul Halim bin Saad, Hj. Abdul Halim b Ab. Rahman.et al. 1994. Malaysia Kita. Cet.2. Kuala Lumpur : Institut Tadbiran Awam Negara (INTAN). Hal.113.

[8] Muhammad Yusoff Hashim. 1989. Kesultanan Melayu Melaka. Kuala Lumpur : Dewan Bahasa dan Pustaka (DBP). Hal.236. Lihat juga Abdul Halim bin Saad, Hj. Abdul Halim b Ab. Rahman.et al. 1994. Ibid.

[9] Muhammad Yusoff Hashim. 1989. Ibid. Hal.239.